Upgrade operationeel systeem BOS Hoogwater Brabant: nog sneller ’rekenen’ voor crisissituaties

Het is januari 1995. Overvloedige regenval in het stroomgebied van Maas en Rijn zorgt voor extreem hoge waterstanden en overstromingen. In Noord-Brabant is de hoogwatergolf op de Maas ervoor verantwoordelijk dat het teveel aan water op de rivieren de Dommel en de Aa niet naar de Maas kan worden afgevoerd. Hierdoor overstroomt onder andere de A2 bij Vught. ‘Dit is feitelijk het startschot van wat later BOS Hoogwater Brabant werd’, legt Frank van der Bolt uit, hydroloog bij het waterschap Aa en Maas. ‘Om de juiste beslissingen te nemen om toekomstige overstromingen en wateroverlast te voorkomen, was een beslissingsondersteunend systeem nodig dat plaats, omvang en moment van hoogwater kon voorspellen.’ Een systeem dat ook het effect van operationele maatregelen inzichtelijk maakt, bijvoorbeeld hoeveel overtollig rivierwater je kunt afvoeren op de kanalen van Rijkswaterstaat – zonder dat de scheepvaart daardoor in gevaar komt.

Watersysteem

Het eerste beslissingsondersteunend systeem (BOS) voor waterschap De Dommel en Waterschap Aa en Maas werd in 2008 opgeleverd en geïmplementeerd. De opvolger, BOS Hoogwater Brabant, was een integraal systeem voor het gehele kanalen- en bekensysteem in de provincie Noord-Brabant. Het kwam tot stand in de pilot ‘Dynamisch waterbeheer’, waarin de vier waterbeheerders in Noord-Brabant (waterschappen Aa en Maas, de Dommel en Brabantse Delta en Rijkswaterstaat Zuid-Nederland) het waterbeheer gezamenlijk gingen aanpakken. Het doel was om samen op te treden tijdens calamiteiten en, als het nodig zou zijn, één gezamenlijk advies uit te kunnen brengen aan de veiligheidsregio. BOS Hoogwater Brabant stond daarmee aan de basis van Slim Watermanagement in Zuid-Nederland.

Overstromingskaarten

‘Op tijd kunnen anticiperen op wat er komen gaat, vormt de crux van het systeem’, vertelt Franks collega bij het waterschap Aa en Maas, Steffie van Beek-de Keijzer. ‘En op dat gebied kon BOS Hoogwater Brabant, wat op zich bij de start heel vooruitstrevend was, wel een versnelling gebruiken. Zodat je eerder meer scenario’s kunt verkennen en supersnel overstromingskaarten tevoorschijn kunt toveren.’ Een nog verdergaande wens is om het BOS de benodigde maatregelen geautomatiseerd te laten optimaliseren. En omdat het watersysteem niet samenvalt met administratieve grenzen, is het idee ook om het systeem uit te breiden met het Limburgs kanalenstelsel. Daarom participeert ook waterschap Limburg in Slim Watermanagement Zuid-Nederland.

Aanbesteding

BOS Hoogwater Brabant bleek niet in staat om deze optimalisatie met nieuwe modellen en nieuwe en uitgebreidere data goed te verwerken. Daarom wordt nu verkend of er een nieuw model aan BOS Hoogwater Brabant is toe te voegen. Doel is te onderzoeken of een sneller rekenend model te ontwikkelen is dat voldoet aan de gewenste betrouwbaarheid, overstromingskaarten genereert en optimaliseren mogelijk maakt. Steffie: ‘De aanbesteding hiervoor was zeker spannend: kan de uiteindelijke opdrachtnemer wel leveren wat wij willen? Bovendien is het geen project waar zomaar veel geld beschikbaar voor is; dat was ook een belangrijk element in onze uitvraag.’ In totaal brachten vijf partijen een offerte uit. Het Belgische Sumaqua, een spin-off van de universiteit van Leuven, heeft de opdracht gekregen. ‘We zijn tijdens deze aanbestedingsprocedure van Slim Watermanagement trouwens zeer goed geholpen door de inkoopafdeling van Rijkswaterstaat’, voegt Frank nog toe.

Uitbreiding

Sumaqua is ondertussen al flink aan het werk. Eind 2021 moet de pilotversie van het nieuwe model klaar zijn. Dit betekent niet dat het oude BOS Hoogwater Brabant op de schroothoop belandt. ‘Wat Sumaqua doet, is een uitbreiding van het oude systeem’, legt Steffie uit. ‘Het nieuwe model maakt het mogelijk nieuwe informatie te genereren, zoals het automatisch berekenen wanneer welke maatregelen voor de minste schade door wateroverlast gaan zorgen.’ Het is ook niet de bedoeling dat de partijen in Noord-Brabant met de handen over elkaar gaan zitten tot Sumaqua klaar is. ‘Zeker niet’, stelt Frank. ‘In feite trekken we gezamenlijk op en zijn we continu met elkaar in gesprek over wat we nodig hebben en wat mogelijk is. Bovendien willen we dat Sumaqua alle medewerkers van de vier waterbeheerders in Brabant die met het nieuwe systeem gaan werken, hierin meeneemt. Alleen op die manier kunnen de resultaten goed worden gebruikt.’

Seconden

Dat gebeurt bijvoorbeeld in door Sumaqua georganiseerde workshops, die bij Steffie en Frank al het nodige enthousiasme hebben opgewekt. ‘In het oude BOS Hoogwater Brabant hanteerden we de regel dat een berekening maximaal vijf minuten mocht duren, zodat we snel konden reageren op een mogelijk gevaarlijke situatie. Dat criterium kunnen we nu gerust laten varen’, stelt Frank. ‘Want zoals het er nu naar uitziet, wordt het maken van een berekening eerder een kwestie van seconden. Dat is een enorme verbetering, waardoor we bijvoorbeeld veel meer voorspelcycli kunnen uitvoeren in veel minder tijd. We willen als dit lukt ook de betrouwbaarheid van de informatie en de risico’s zichtbaar maken, zodat we nog beter onderbouwde besluiten kunnen nemen.’ De resultaten kunnen ook worden ingezet voor de informatievoorziening van Slim Watermanagement, die in de volgende planperiode wordt ontwikkeld.

Bestaansrecht

Eind 2021 zit de eerste planperiode van Slim Watermanagement erop. Frank en Steffie geven aan dat ze deze periode als nuttig hebben ervaren. Als de resultaten het toelaten, is het de bedoeling om het nieuwe model in de toekomst toe te voegen aan BOS Hoogwater Brabant en dit uit te breiden met ook het Limburgse kanalenstelsel. Zover is het nu nog niet, maar Steffie en Frank zien geen donkere wolken opdoemen. ‘Het BOS blijft bestaan, het heeft zijn bestaansrecht bewezen’, stelt Steffie. ‘Slim Watermanagement is daarbij een inspirerende en versnellende impuls voor vernieuwing geweest.’