Kapotte pomp gemaal IJmuiden: snel schakelen om wateroverlast te voorkomen

In IJmuiden staat het grootste gemaal van Europa. Op deze plek zorgt Rijkswaterstaat er met zes megapompen voor dat overtollig water uit het Noordzeekanaal en Amsterdam-Rijnkanaal wordt afgevoerd naar de Noordzee. En dat is hard nodig, zo vertelt Hilga Sikma, senior projectleider watersysteem bij Waternet. ‘Het Noordzeekanaal en Amsterdam-Rijnkanaal functioneren als het aan- en afvoersysteem van water voor een groot deel van West-Nederland. De spuisluis en het gemaal bij IJmuiden zorgen ervoor dat het water op het juiste peil blijft, zodat we hier droge voeten houden. Daar komt bij dat het waterpeil van het Noordzeekanaal heel nauw luistert: het streefpeil is 40 cm onder NAP. Als het ook maar iets stijgt – bijvoorbeeld bij hevige regenval – merken we dat ook in Amsterdam. Kan gemaal IJmuiden niet genoeg water wegpompen, dan is er een kans dat we de Amsterdamse grachten moeten afsluiten met noodkeringen en apart moeten bemalen met gemaal Zeeburg in Amsterdam. En dat willen we liever voorkomen.’

34 tijdelijke pompen

In het voorjaar van 2020 ging pomp 5 van gemaal IJmuiden kapot. Ard Wolters is hier als voorzitter van het issueteam van Rijkswaterstaat bij betrokken. Hij legt uit dat Rijkswaterstaat met de zes enorme pompen van gemaal IJmuiden beschikt over een afvoercapaciteit van 260 m3/s. ‘Hiermee zijn we over het algemeen goed in staat het waterpeil te reguleren. Met het kapotgaan van pomp 5 ging er 50 m3/s aan capaciteit verloren. Toen hadden we dus een groot probleem. Bovendien hebben we ook pomp 6 onder de loep genomen, omdat dit precies dezelfde pomp is als pomp 5.’ Uit dat onderzoek bleek dat bij deze pomp hetzelfde probleem speelt. ‘Daarom hebben we ervoor gekozen om de pomp tot het probleem verholpen is zo min mogelijk te belasten’, vertelt Ard. ‘Uiteindelijk hebben we in totaal 34 tijdelijke pompen – met een totale capaciteit van ongeveer 65 m3/s – op twee locaties op het Sluizencomplex IJmuiden geplaatst. Dat is meer dan we nodig zouden hebben door het wegvallen van pomp 5, maar met de problemen aan pomp 6 willen we gewoonweg zo min mogelijk risico lopen.’

Warm bad

Ard vertelt dat er – naast het plaatsen van de tijdelijke pompen – afspraken zijn gemaakt met de andere waterbeheerders in het gebied. ‘Als voorzitter van het issueteam was ik bij dat gesprek aanwezig. Dat vond ik best spannend, want we moesten daar als Rijkswaterstaat toch niet zo’n goed nieuws gaan vertellen. En ik wist van tevoren niet hoe de mensen van de waterschappen daarop gingen reageren. Achteraf bezien had ik me nergens zorgen over hoeven maken: ik kwam in een warm bad terecht.’ Hilga vult aan: ‘Dat komt echt door Slim Watermanagement! Daar zijn we in de regio ARK/NZK in 2014 mee gestart, waardoor we elkaar – op ambtelijk, directeuren en bestuurlijk niveau – goed kennen en weten wat we aan elkaar hebben. We hebben bijvoorbeeld een serious game ontwikkeld en gespeeld. Hiermee bootsen we dit soort situaties na en weten we – Rijkswaterstaat én de vier waterschappen – nu hoe afhankelijk we van elkaar zijn. En dat we eventuele problemen met elkaar moeten fiksen.’

Snel schakelen

En dat is precies wat er na het uitvallen van pomp 5 gebeurde. ‘We hebben gezamenlijk bekeken wat in deze tijdelijke situatie de beste werkwijze is om wateroverlast te voorkomen’, aldus Hilga. ‘Zo fungeert het gemaal bij IJmuiden als hoofdafvoer van het water in ons beheergebied. Maar Waterschap Amstel, Gooi en Vecht / Waternet beheert zelf ook nog gemaal Zeeburg. Dat staat in Amsterdam en voert water af naar het IJmeer/Markermeer. Om pomp 6 te ontlasten, hebben we afgesproken dit gemaal eerder in te zetten.’ Ard reageert: ‘Dat vond ik erg mooi om te zien. Het was overduidelijk dat de banden van Rijkswaterstaat en de waterschappen in de regio heel goed zijn en dat iedereen op de hoogte is van de complexiteit van het watersysteem. Er werd tijdens het gesprek dan ook ontzettend snel geschakeld; binnen no-time waren er afspraken gemaakt over hoe we het gingen doen. Het was ook goed om te merken dat het financiële vraagstuk het handelen niet in de weg stond.’

Hechte banden

Hilga beaamt dat de banden hecht zijn. ‘Tien jaar geleden hadden we dit niet zo soepel voor elkaar gekregen. Dankzij Slim Watermanagement weten we dat we elkaar nodig hebben, dat we het samen moeten rooien. Dat is pure winst. We werken dan wel bij verschillende organisaties, maar het voelt alsof we één team zijn met fijne collega’s.’ Tegelijkertijd is het volgens Hilga belangrijk om constant te blijven werken aan slim watermanagement. ‘Het is nooit klaar. Ook nieuwe collega’s moet je weer inwerken, waarbij je er ook voor moet zorgen dat ze zich de cultuur van het echt samen doen eigen maken.’ Hilga geeft aan dat de pompuitval in IJmuiden laat zien hoe kwetsbaar het systeem is. ‘Het watersysteem zit nu al aan zijn grenzen en met de klimaatverandering wordt dit alleen maar erger. Slim Watermanagement vormt daarom ook de basis voor onze samenwerking aan de toekomstbestendigheid van het gebied.’

Simpel, maar effectief

De samenwerking is ook terug te zien in het regionale wateroverlastteam, dat mede dankzij Slim Watermanagement is opgericht om bij een verwachtte peilstijging gezamenlijk besluiten te nemen over de inzet van de verschillende pompen. ‘Het peil in ons beheergebied reageert heel snel’, benadrukt Hilga. ‘Een forse regenbui kan dus al behoorlijke gevolgen hebben. Gevolg is dat we soms heel snel beslissingen moeten nemen over de inzet van bijvoorbeeld gemaal Zeeburg. Dan gaat om 4.00u ’s nachts je pieper af en moet je aan de bak. Daarom ben ik ook heel blij met de appgroep, waarin de beheerders van de watersystemen in de regio ARK/NZK informatie delen over hoog- en laagwatersituaties en het inzetten van gemalen. We houden elkaar zo continu op de hoogte en weten zo veel eerder of er een crisissituatie dreigt. Heel simpel, maar zeer effectief.’

Wilt u de tijdelijke pompen bij gemaal IJmuiden in actie zien? Bekijk dan dit filmpje.