De baten van Slim Watermanagement: samen slimmer, sneller en weerbaarder

Van lokaal optimaliseren naar systemisch optimaliseren

Van oudsher richt elke waterbeheerder zich vooral op het optimaliseren van het operationele waterbeheer in het eigen gebied. Door Slim WM zijn waterbeheerders meer naar de samenhang van hun gebied in het grotere geheel gaan kijken en naar de kansen die dat met zich meebrengt. Door het samenbrengen van hun kennis en belangen bleken er meer handelingsperspectieven te ontstaan om ongewenste situaties beter te beheersen.

In het waterakkoord Noordzeekanaal Amsterdam-Rijnkanaal is vastgelegd dat de waterstand in het Noordzeekanaal niet hoger mag worden dan NAP 0,00 m. Als de waterstand deze grens overschrijdt, spreken we van ‘falen’. Vanaf dat moment staat Rijkswaterstaat niet meer toe dat de waterschappen water afvoeren naar het Noordzeekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal. De waterschappen moeten hun overtollige water dan zelf opvangen, bijvoorbeeld in noodoverloopgebieden of door tijdelijk land onder water te zetten (inundatie). Dit zal grote schade veroorzaken en dat willen de waterbeheerders zo veel als mogelijk voorkomen. Voor de invoering van Slim Watermanagement trad een waterstand van NAP 0,00 m eens per 72 jaar op. Dankzij Slim Watermanagement is die kans verkleind naar eens per 100 jaar.

Van reageren naar anticiperen

De gezamenlijke handelingsperspectieven staan in de redeneerlijnen Slim WM. De focus ligt op zo lang mogelijk uit een crisissituatie blijven. Niet wachten tot problemen zich aandienen, maar zo vroeg mogelijk anticiperen door bijvoorbeeld water vast te houden of juist alvast voor te malen. Maar ook: niet meer eerst zelf een storing oplossen en dan het effect laten weten zodat anderen kunnen reageren. Maar eerst delen dat er een storing is en vervolgens gezamenlijk anticiperen. Met deze eenvoudige omdraaiing van de volgorde, zijn al veel problemen en zelfs crisissituaties voorkomen.

‘De Klimaatbestendige Water Aanvoer (KWA) hebben we in 2018 eerder ingezet dan in het draaiboek van het Regionaal Droogte Overleg West-Midden staat. In de Slim WM-serious game Rijn-Maasmonding hadden we namelijk geleerd dat het beter is om niet te wachten tot de Hollandsche IJssel verzilt, maar om hem zo lang mogelijk zoet te houden. Dus je moet eerder starten met de inzet van de KWA.’

Van ieder een eigen beeld naar een gezamenlijk beeld

Om te kunnen anticiperen is informatie delen cruciaal. De waterbeheerders monitoren veel. Denk aan waterstanden, debieten, zoutgehalten en welk weer er op komst is. Al die informatie is niet eenvoudig en snel te delen en vraagt vaak om afstemming. De Informatievoorziening Slim WM (IV Slim WM) brengt alle relevante informatie overzichtelijk samen. Zo beschikken de waterbeheerders over dezelfde informatiebasis en kunnen ze direct samenwerken zonder tijd te verliezen aan het uitwisselen van data, zaken aan elkaar uitleggen of discussie over de juistheid van een getal. Ook tijdens een crisissituatie wordt het informatiescherm veelvuldig gebruikt voor beeldvorming.

‘Eerder moest ik altijd bellen om aan informatie te komen, vaak op momenten dat iedereen het al heel druk heeft. Dan lukte contact niet altijd direct of het duurde even voordat je iets kreeg. Door het informatiescherm Slim WM kan ik nu met één druk op de knop op elk moment zien wat ik nodig heb. Dat geeft rust en helpt me om mijn werk beter te doen.’

Van vertrouwen op de eigen koers naar vertrouwen op elkaar

Een belangrijke randvoorwaarde voor Slim WM is dat waterbeheerders op elkaar kunnen vertrouwen. Als je elkaar vertrouwt, deel en accepteer je informatie en inzichten zonder terughoudendheid en kun je elkaar beter helpen.

‘In 2023 waren er onverwacht hoge waterstanden op het Noordzeekanaal. Waterschappen en Rijkswaterstaat vonden elkaar snel, hadden goed overleg en iedereen wist wat er gedaan moest worden. Hierdoor kregen we de waterstand snel weer op streefniveau. Zonder de goede samenwerking in Slim WM was dat niet gelukt.’

‘In 2018 hebben we de KWA anticiperend en met een ongekend grote omvang ingezet. Normaal is de maximumcapaciteit 7 kuub per seconde. Hoewel we al bezig waren met de uitbreiding naar de KWA+ (15 kuub per seconde), waren alle aanpassingen nog niet gereed. Met de aanpassingen die er wel al waren, is met een grote beheerinspanning van De Stichtse Rijnlanden ongeveer 14 kuub doorgevoerd naar Rijnland. Een hele grote prestatie van de waterbeheerders, die om veel lef en vertrouwen vroeg.’

De baten van Slim WM zijn groot

Het is evident dat het water door Slim WM beter wordt verdeeld en dat een crisissituatie door droogte of wateroverlast uit te stellen of beter te beheersen is. Het potentieel van Slim WM is groot. In de praktijk wordt dit ook zo gevoeld. 2025 was één van de 5 procent droogste jaren, maar er was geen feitelijk watertekort. Tussentijdse buien zorgden voor verlichting. Maar direct betrokkenen zijn van mening dat Slim WM hier ook een belangrijke rol in heeft gespeeld. Het is echter lastig om de effecten van Slim WM te kwantificeren. Dit komt vooral omdat de referentiesituatie (géén Slim WM) zich lastig laat definiëren.

In 2020 is er een quickscan uitgevoerd, die in beeld heeft gebracht dat Slim WM jaarlijks tientallen miljoenen euro’s aan schade kan voorkomen. Die winst ontstaat doordat beheerders eerder, beter en sneller kunnen handelen. De onzekerheden zijn weliswaar groot en de feitelijke winst zal per jaar verschillen en is afhankelijk van de (weers)omstandigheden en de uitgangspositie van het watersysteem, maar winst is er zeker.

In een verkenning is een schatting opgesteld van de mate waarin waterbeheerders langer om kunnen gaan met dezelfde waterbeschikbaarheid door middel van Slim WM in het IJsselmeergebied. Geconcludeerd is dat de beheerders 1,5 tot 2 maal zo lang van de huidige voorraad gebruik kunnen maken. Dat is een maand in een gematigd watertekort scenario en een extra week in een extreem droog scenario.

De baten van Slim WM omvatten meer dan schadebeperking. Het dagelijkse waterbeheer wordt ook efficiënter uitgevoerd. Waterbeheerders hoeven veel minder tijd te besteden aan data en informatie delen en zaken aan elkaar uitleggen. Het handelingsperspectief is gezamenlijk vooraf doordacht en iedereen weet wat er te doen staat om zo lang mogelijk uit een crisissituatie te blijven.

Tijdens een crisissituatie helpt Slim WM om snel tot beeldvorming en oordeelsvorming te komen, waardoor sneller tot handelen kan worden overgegaan. Met name bij wateroverlast kan dat een groot verschil maken.